काठमाडौं । पछिल्लो समय सामाजिक सञ्जाल र सन्देश आदान–प्रदान गर्ने एपहरू, जस्तै टेलिग्राम, फेसबुक, मेसेंजर, ह्वाट्सएपलगायतमा “नयाँ काण्ड”, “लिक भिडियो”, “भाइरल गर्ल” जस्ता शीर्षक राखी युवतीहरूको गोप्य भिडियोहरू सार्वजनिक गर्ने क्रम भयावह रूपमा बढिरहेको छ।
यो प्रवृत्तिले नेपाली समाजमा मात्र होइन, पीडितको व्यक्तिगत जीवन, मनोवैज्ञानिक अवस्था, परिवार, करियर र सामाजिक प्रतिष्ठामै गहिरो असर पारिरहेको छ। धेरै युवतीहरू यस्तो साइबर अपराधको शिकार भइरहेका छन्, तर समाजमा लाज र कानुनी प्रक्रिया झन्झटिलो लागेकाले उनीहरू उजुरी गर्न डराउँछन्।
युवतीहरूका गोप्य तथा व्यक्तिगत भिडियोहरू लीक तथा भाइरल गर्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ। यसले न केवल सम्बन्धित व्यक्तिहरूको गोपनीयता र मर्यादामा ठेस पुर्याइरहेको छ, बरु सम्पूर्ण नेपाली समाजमा अफवाह, त्रास र अराजकता फैलाइरहेको छ।
यसप्रकारका अनैतिक र गैरकानुनी क्रियाकलापमा संलग्न व्यक्तिहरूलाई तुरुन्तै पहिचान गरी कानूनी दायरामा ल्याउन नेपाल प्रहरीसँग सामाजिक अभियन्ता, पत्रकार, र आम नागरिकले कडा माग गरेका छन्।
“युवतीहरूको चरित्र हत्या गर्ने यस्ता प्रवृत्तिलाई मौन समर्थन गर्नु भनेको अपराधलाई प्रश्रय दिनु हो,” एक पत्रकारले भने। “प्रहरी प्रशासनले साइबर अपराध नियन्त्रणमा थप कडाइ गर्नुपर्ने अवस्था आएको छ।”
नेपालको विद्यमान साइबर ऐन तथा गोपनीयता सम्बन्धी कानुन अनुसार कुनै पनि व्यक्तिको अनुमति विना उनको व्यक्तिगत भिडियो वा तस्बिर सार्वजनिक गर्नु अपराध मानिन्छ र दोषीलाई जरिवाना तथा कैद सजायको व्यवस्था रहेको छ।
यसैबीच नेपाल प्रहरीले साइबर ब्युरोमार्फत यस्ता घटनाहरूको अनुगमन गर्न जरुरत देखिएको छ। प्रहरी स्रोतका अनुसार केही यस्ता ग्रुपहरू पहिचान भइसकेका छन् र सम्बन्धित व्यक्तिहरूको खोजी प्रक्रिया अघि बढाइएको छ।
सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग र युवतीहरूमाथि हुने यस्ता चरित्र हत्या गर्ने कार्यको सशक्त प्रतिकार गर्न सरकार, प्रहरी प्रशासन, सञ्चार माध्यम, र आम नागरिकबीच समन्वय आवश्यक देखिएको छ।
गोपनीयताको गम्भीर उल्लंघन
सामाजिक सञ्जालमा भाइरल गरिएका भिडियोहरू मध्ये धेरैजसो जबर्जस्ती वा विश्वासमा खिचिएका निजी क्षणका भिडियोहरू हुने गरेका छन्। कुनै पूर्व प्रेम सम्बन्ध, ब्ल्याकमेलिङ, वा डाटा ह्याकिङबाट प्राप्त भिडियोहरू सार्वजनिक गरेर मानिसको जीवन बर्बाद गर्ने काम भइरहेको छ।
साइबर ब्यूरोकाे चेतावनी
साइबर सुरक्षाविद् भन्छन्, “यस्ता गतिविधिमा संलग्न व्यक्तिहरू एकातिर कानुनको कठघरामा त जान्छन् नै, अर्कोतर्फ उनीहरूले प्रयोग गर्ने प्लेटफर्महरूमाथि पनि निगरानी र दबाब आवश्यक छ। टेलिग्राम जस्ता प्लेटफर्महरूमा एनक्रिप्सनका कारण भिडियो साझा गर्ने व्यक्तिलाई पत्ता लगाउन गाह्रो हुन्छ, तर प्राविधिक सहयोग लिँदा पहिचान गर्न सकिन्छ।”
प्रहरीको सक्रियता अपुग
नेपाल प्रहरी अन्तर्गतको साइबर ब्युरोले यस्ता घटनाहरूमा अनुसन्धान जारी रहेको बताउँदै आएको छ। तर पीडितहरूको गुनासो छ – प्रहरी प्रशासन तत्कालै उजुरी लिएर आवश्यक कदम चाल्न ढिलो गर्छ, जसका कारण भिडियो अझ फैलिन्छ।
कानुन के भन्छ ?
विद्युतीय (इलेक्ट्रोनिक) कारोबार ऐन, २०६३ अनुसार, कसैको गोप्य भिडियो वा तस्वीर अनुमति विना सार्वजनिक गरेमा ५ वर्षसम्म कैद र २ लाख रुपैयाँसम्म जरिवानाको सजायको व्यवस्था छ। यस्तै, सामाजिक सञ्जालमा चरित्र हत्या गर्ने कार्यलाई समेत गम्भीर अपराध मानिएको छ।
अन्तमा:
सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग र प्रविधिको गलत प्रयोगले नेपाली समाजमा नैतिक संकट निम्त्याइरहेको छ। समयमै सचेत नहुने हो भने यो प्रवृत्तिले थप गम्भीर रूप लिनेछ। प्रहरी प्रशासन, सञ्चार माध्यम, कानुन व्यवसायी र आम नागरिकको साझा प्रयासबिना यस्तो अपराध रोक्न सकिँदैन।
